Działania unifikacyjne klanu Oda w drugiej połowie szesnastego stulecia są powszechnie znane. Nobunaga Oda – jeden z “trzech zjednoczycieli państwa”, obok Hideyoshi Toyotomiego i Ieyasu Tokugawy na zawsze zapisał się w historii Japonii jako znakomity dowódca i reformator, choć także bezlitosny i wulgarny okrutnik. Oto prawdziwa historia jego drogi do władzy.
Najdawniejsze dzieje Klanu
Początki rodu Oda najpierw wywodzono od potężnej rodziny Fujiwara, a następnie równie istotnego klanu Taira. Według oficjalnej genealogii klanu Oda, po śmierci Sukemori Taira w bitwie pod Dannoura w 1185 roku, Chikazane Taira, syn Sukemori i jego konkubiny, został powierzony mnichom w świątyni Shinto w Otanosho w prowincji Echizen. Następnie Chikazane został założycielem klanu Oda.
Stosownie do współczesnych badań – nie ma dowodów na to, że klan Oda pochodził od klanu Taira i wątpliwe jest, aby rzeczywiście miał takie korzenie. Istnieją natomiast powody by domniemywać, że Oda faktycznie pochodzili od klanu Inbe, którego przedstawiciele byli kapłanami Shinto w Otanosho. Wyjaśnienie zaś faktu, dla którego Nobunaga twierdził, że jego korzenie sięgają klanu Taira, leży w możliwości dogodnego usprawiedliwienia przejęcia władzy przez ród Oda, na podstawie przekonania, że przeznaczeniem klanów Minamoto i Taira jest naprzemienne sprawowanie władzy nad Japonią.
Sytuacja i struktura Klanu u progu ery Sengoku
W 1550 r., na czele rodziny Oda – jako jej lider (daimyō) – stał Nobuhide Oda, na którego następcę typowany był Nobuhiro – najstarszy, aczkolwiek nieślubny syn głowy Klanu. Gdy w 1551 r., Nobuhide niespodziewanie zmarł – Nobuhiro był gotowy do sięgnięcia po władzę. W testamencie jednak, Nobuhide – ku zaskoczeniu wszystkich – wskazał jako dziedzica swego ślubnego potomka – Nobunagę, który dopiero co osiągnął pełnoletność. Powyższe wywołało konkretne zamieszanie w rodzinie Oda. Z jednej strony, Nobuhiro, ze względu na pochodzenie z nieprawego łoża był pogardzany zarówno przez “legalnych” członków rodziny Oda, jak i najbliższych współpracowników, a nawet służbę. Z drugiej – Nobunaga – od najmłodszych lat miał opinię nieokrzesanego brutala i pospolitego bandyty.
Już w trakcie uroczystości pogrzebowych po śmierci Nobuhide, doszło do niemałego skandalu, gdy Nobunaga – pogardziwszy ceremoniałem – rzucił kadzidłem w ołtarz. W rezultacie, Hirate Masahide – jeden z najzdolniejszych samurajów tamtych czasów i wieloletni doradca Nobuhide, wolał popełnić seppuku, niż służyć radą jego kontrowersyjnemu następcy. Nobunaga – od samego początku musiał zatem mierzyć się z pokaźną opozycją wewnątrz rodu.
Sytuacja geopolityczna Klanu u progu ery Sengoku
W 1550 r. Oda kontrolowali jedynie jedną, niewielką, aczkolwiek bogatą prowincję Owari, przecinaną przez rzeki Kiso i Nagara. Byli przeciętnym i stosunkowo mało znaczącym rodem w Nipponie, niewiele różniącym się od kilkunastu podobnych. Na zachodzie i północy graniczyli z prowincjami kontrolowanymi przez pomniejsze klany, mnichów, buntowników i roninów; na wschodzie natomiast – z rosnącą w siłę rodziną Imagawa, która coraz ambitniej dążyła do podporządkowania sobie centralnej części Honsiu.
Początek rządów
Początki przewodzenia przez Nobunagę rodzinie Oda upłynęły pod znakiem konsolidowania władzy wewnątrz Klanu i inwestycji infrastrukturalnych. Celem było przede wszystkim zreorganizowanie jednostek wojskowych, składających się wówczas z zaciągu chłopów, w regularną, zawodową armię, a dopiero w kolejnym kroku ewentualne rozszerzenie władzy. “Po cóż nam żołnierze, którzy nie chcą się napierdalać?” – retorycznie pytał Nobunaga na dorocznym spotkaniu przy herbacie u możnowładzy Na-Chui-Mi-Ten-Chai.
Spokój nie trwał jednak długo. Już pod koniec 1551 r., wykorzystując zamieszanie na wschodzie i związanie walką czterech dużych klanów: Takeda, Imagawa, Hojo i Uesugi, Oda najechali prowincję Omi. Wywołało to gwałtowaną reakcję okolicznych klanów i zakonów buddyjskich, doprowadzając do wybuchu kilkuletnich walk, przede wszystkim na obszarze Omi, Igi oraz Ise. Oda co rusz, to najeżdżali, to tracili wyżej wskazane ziemie, wyczerpując zarówno własne siły, jak i armie pomniejszych rodzin oraz mnichów z centralnego Honsiu. Ostatecznie, obok Omi, Nobunadze udało się opanować również Yamashiro, a w konsekwencji przejąć kontrolę nad stolicą i pałacem cesarskim, i nakłonić Cesarza do wezwania lokalnych rodów do zawieszenia walk. Latem 1554 r., starcia zbrojne w tym rejonie na moment wygasły.
Oda znaleźli się jednak w potencjalnie trudnej sytuacji, szachowani zarówno z południowego zachodu – przez buddyjskich wojowników z prowincji Iga, jak i z północnego wschodu – przez górskie klany z prowincji Mino. Choć w międzyczasie dyplomacja Klanu doprowadziła do zawarcia sojuszu z rodziną Takeda oraz Uesugi, ich siły były zaangażowane na dalekim wschodzie, pozostawiając ziemie Oda, a zwłaszcza świeżo zdobyte Omi, w nieustannym klinczu. Z powyższego Nobunadze udało się wyrwać dopiero w zimie 1557 r., gdy Imagawowie rozpoczęli serię najazdów na Mino. Gdy ryzyko inwazji z północy odpadło, Oda rozbili mnichów w Iga, jednocześnie rozlewając się po całej dolinie i do wiosny 1559 r. zdobywając Kawachi, Yamato, Kii i Isę. Zreorganizowawszy siły, Nobunaga przystąpił jednocześnie do wprowadzania reform rolnych na podbitych ziemiach, w celu zwiększenia przychodów przed kolejnymi kampaniami.
Konsolidacja
Pierwsza połowa szóstej dekady XV-tego stulecia upłynęła w Japonii pod znakiem powiększania terytoriów rodowych przez najpotężniejsze klany. Na zachodzie, rodzina Mori wykorzystała bierność rodu Shimazu, w ciągu kilku lat podporządkowując sobie rozległe obszary Honsiu, a także Awaji i północną część Sikoku. Na wschodzie – w dramatycznych zmaganiach starły się klany Takeda, Hojo, Uesugi i Imagawa. O ile ci ostatni, po kilku bolesnych klęskach, musieli trwale poskromić swe ambicje i po prostu walczyć o przetrwanie, losy pozostałych rodów były wybitnie zmienne. Jeszcze w 1557 r., Uesugi i Takeda, współpracując ze sobą, rozparcelowali ziemie Hojo, skazując tę rodzinę na wyginięcie. Przed dokończeniem dzieła, sojusznicy zdążyli się jednak poróżnić, co z kolei pozwoliło Hojo na odbudowanie się i potężny kontratak. W rezultacie, w 1554 r. w miejscu w którym wcześniej byli Hojo – znalazł się klan Uesugi. Fortuna nie przestała przy tym wciąż rzucać monetą, bo już dwa lata później, “niebiescy” odnotowali pasmo zwycięstw, ponownie spychając Hojo do rozpaczliwej defensywy w pojedynczej prowincji – Shimotsuke.
Równolegle, w centrum Honsiu, terytorium konsekwentnie powiększali Oda, w 1560 r. zajmując Tambę, Wakasę i Mino, a w 1561 r. także Mikawę – kosztem rodu Imagawa, który po utracie ojcowizny w zasadzie przestał istnieć. W kolejnych latach, Nobunaga podporządkował sobie jeszcze Hidę, Echizen (1562 r.) oraz Kagę (1565 r.), niemniej miast rozbudować armię pod kątem dalszej ekspansji, wszelkie środki inwestował w rozbudowę pól ryżowych, w krótkim czasie czyniąc kontrolowane przez siebie ziemie – najbardziej dochodowymi w całym Nipponie.
Podboje i zmiany na szczytach władzy
Dochody z uprawy ryżu, uzyskiwane przez klan Oda, prędko okazały się kluczowe w kontekście nadchodzących wyzwań – i to zarówno tych na zachodzie, jak i na wschodzie. Już w 1569 r. ród Takeda, po doprowadzeniu do upadku klanu Hojo (1568 r.) i wyrugowaniu z kluczowych obszarów klanu Uesugi, rozpoczął wojnę z Nobunagą, próbując wkroczyć do Mikawy. Obroniwszy się na rzece Yahagi, Oda uderzyli w centrum kraju, zderzając się z dawnym sojusznikiem w dwóch kolejnych bitwach w prowincji Shinano. Ostatnia z nich przyniosła śmierć Shingenowi Takedzie (1570 r.). Śmierć daimyō poraziła “czarnych” i od tej pory wyłącznie już tracili prowincje na rzecz rodziny z Owari, żegnając się kolejno z domenami w Shinano i Etchu (1570 r.), Totomi i Surudze (1573 r.), Kai, Izu, Sagami i Musashi (1574 r.) oraz Dewie (1577 r.).
W międzyczasie, na północnym wschodzie rozgorzała także wojna z Uesugi, w wyniku której “niebiescy” utracili na rzecz Nobunagi prowincje Noto i Sado (1577 r.). Tu także, wzorem Takedów – w bitwie pod Etchu – z karku spadła głowa lidera rodziny Uesugi (1575 r.), po którym władzę przejął najstarszy syn.
Prawdziwe zagrożenie dla rodziny Oda czaiło się jednak na zachodzie Nipponu, gdzie w siłę urósł ród Mori. Rodzinie z Aki, w ciągu kilkunastu lat udało się podporządkować całą zachodnią część Honsiu, Sikoku, a po zgnieceniu rodziny Shimazu – także Kiusiu. Z taką bazą ekonomiczną, mogli już spokojnie aspirować do władzy nad całą Japonią. Na granicy – w prowincjach Harima i Tajima szybko stanęły armie “czerwonych”, którym przeciwstawiły się równie duże siły klanu Oda, dowodzone przez najwierniejszego z wiernych żołnierzy Nobunagi – Hideyoshiego Toyotomi. Dla ukazania powagi zagrożenia ze strony Mori, warto wspomnieć, że nawet najmniejsza z trzech armii Oda, broniąca zachodu była większa, niż wszystkie siły zaangażowane na wschodzie w aktywne walki z Uesugi i Takedami.
Tak jak spodziewał się Nobunaga, Mori w końcu zaatakowali, w zimie 1575 r. Nie udało im się jednak przełamać obrony zorganizowanej przez Hideyoshiego Toyotomi, który pobił ich dwukrotnie w prowincji Tamba. Gdy w 1576 r., zmarła głowa klanu Mori – Motonari Mori, walki uległy chwilowemu zamrożeniu, ale do trwałego pokoju było daleko.
Upadek rodu Takeda i rodziny Uesugi, walki Oda z Mori
Tymczasem na wschodzie, Nobunaga bez większych problemów, błyskawicznie uporał się z ostatnimi wielkimi rodami. Najpierw, po bitwie o Hitachi głowę schyliła rodzina Takeda, utraciwszy daimyō i resztki swoich ziem (1579 r.). Następnie zaś – klan Uesugi – żegnając się z niezależnością po sromotnie przegranej bitwie w Echigo (1579 r.). Zabezpieczywszy wschodnie obszary Nipponu, lider rodu Oda – na krótką chwilę powrócił do Owari, by z miejsca przystąpić do działań przeciwko Mori. Ich pierwszym akcentem był udany desant i zajęcie bez walki wyspy Awaji, dzielącej Honsiu od Sikoku (1579 r.). Kolejnym zaś – uderzenie na Sikoku i zdobycie Sanuki i Awy, a finalnie – zimą 1580 r. – także prowincji Bizen. To ostatnie zagroziło odcięciem armiom Mori, stacjonującym w Harimie i Tajimie, dlatego “czerwoni” zdecydowali się zagrać vabank i po raz trzeci uderzyli na Tambę, licząc na przełamanie frontu.
Wyjątkowo ciepłej zimy 1580 r., trzydziestotysięczna armia Mori starła się w brutalnym boju z piętnastotysięcznym korpusem Ishidy Mitsunariego. Triumf rodziny Oda był kompletny. W bitwie padło aż trzynaście tysięcy żołnierzy “czerwonych” przy czterech tysiącach strat po stronie “złotych”. Armie Nobunagi, wykorzystując zamieszanie po stronie oponenta, ruszyły naprzód na całej długości frontu. W lecie 1581 r. wyparły cofające się jednostki Mori z Harimy i Tajimy, na jesień zajmując także Minasukę. Wojska “czerwonych”, pomimo swej liczebności, znalazły się w okrążeniu w prowincji Inaba. Pozbawione zapasów – ostatecznie skapitulowały na wiosnę 1583 r., co pozwoliło klanowi Oda w tym samym roku skokowo zająć Bitchu, Bingo, Hoki i Izumo.
Od tej pory, wydarzenia postępowały błyskawicznie i względnie bezproblemowo dla rodziny z Owari. Jeszcze przed końcem 1583 r. wkroczyli do stolicy klanu Mori w Aki, a następnie – do jesieni 1584 r. – podporządkowali sobie ostatnie prowincje na Honsiu, zmuszając główne siły “czerwonych” do ewakuacji na Kiusiu. Analogiczna sytuacja miała miejsce na Sikoku, choć tu podczas pierwszej próby zdobycia Iyo – armie Oda nieoczekiwanie poniosły porażkę, wypierając Mori z wyspy dopiero wraz kolejnym atakiem.
Finalne akcenty ery Sengoku wybrzmiały na Kiusiu, na przełomie 1584 r. i 1585 r. Pełnoskalowa inwazja “złotych” na drugą co do wielkości wyspę Japonii skłoniła Mori do wycofania się do prowincji Chikugo, by tam – korzystając z korzystnego ukształtowania terenu – ostatni raz spróbować stawić czoła najeźdźcom. Bitwa pod Yanagawą (1584 r.) i atak przez rzekę faktycznie sprawił liderowi Oda spore problemy. Ponosząc ciężkie straty – w deszczu włóczni i strzał – siły Nobunagi w pewnej chwili mocno się zachwiały i gdyby nie nadmierne asekuranctwo ze strony Mori, do samego końca wstrzymujących wprowadzenie do walki odwodów – najprawdopodobniej wróciłyby do domu na tarczy (choć trudno powiedzieć, czy odmieniłoby to losy wojny w obliczu korzystania przez Oda z zasobów praktycznie całego Nipponu). Nobunaga utrzymał jednak dyscyplinę w swoich szeregach i pobił daimyō “czerwonych”, który uznawszy swoją klęskę – wezwał poddanych do złożenia broni.
Próba podsumowania rządów
Niemal trzydzieści sześć lat zajęła Nobunadze kampania mająca na celu zakończenie wojny domowej i zjednoczenie Japonii pod jedną władzą. Pomimo, że w czasie swoich rządów konsekwentnie stronił od zachodnich nowinek, odmawiając handlu z portugalskimi i holenderskimi kupcami, dał się poznać jako gorliwy reformator rolnictwa, inwestujący olbrzymie kwoty w ulepszenia pól – najpierw w centrum Honsiu, a następnie – konsekwentnie – na kolejno podbijanych ziemiach. W krótkim czasie miało to uczynić Nippon najefektywniejszym pod względem rolnym państwem Azji, eksportującym żywność – tak do Chin, jak i na półwysep koreański.
Położyło to fundament zarówno pod trwałość dynastii Oda, władającej Japonią przez następne trzy stulecia, jak i zamożność jej poddanych.
